Mâm ngũ phẩm đầu năm
Thiên Ðức 

Người Việt Nam có một phong tục truyền thống tốt đẹp, đó là vào những ngày tết bất cứ gia đình nào dù giàu hay nghèo, ở vào tầng lớp xã hội nào cũng đều có chưng một mâm ngủ phẩm trên bàn thờ.

Nội dung mâm ngũ phẩm thay đổi tùy theo mỗi vùng của đất nước. Ví dụ ở miền Bắc mâm ngũ phẩm thường có 5 loại quả như chuối, bưởi, đào, hồng, quýt.

Hình minh họa số 1:
Mâm ngũ quả miền Bắc 

Thời gian tết ở miền Trung rơi vào mùa đông nghiệt ngã, lại chịu nhiều bão lụt, cây trái đặc sản địa phương rất hiếm, thường nhập từ nơi khác, mâm ngũ quả gồm phần chính là nải chuối xanh, sau đó tùy theo hoàn cảnh của mỗi gia chủ mà chưng thêm các loại đặc sản địa phương khác như cam, quýt, sung, dưa hấu, bưởi, sung, mãng cầu, thanh long… Do vậy mâm ngũ quả không có nét đặc trưng nhất định của địa phương

Hình minh họa số 2
Mâm ngũ quả miền Trung

Riêng miền Nam thời tiết nóng ấm quanh năm, nên trái cây đặc sản địa phương không thiếu thứ gì, lại thêm trái cây ngoại nhập dễ dàng nên mâm ngũ phẩm rất đa dạng và phong phú. Nhiều người có cái thú chưng mâm ngũ phẩm theo một ước nguyện riêng tư của mình.

Hình minh họa số 3:
Mâm ngũ quả miền Nam
Cầu, dừa (vừa), đủ, xoài (xài), thơm (danh )

Dưới cái nhìn phong thủy, màu sắc mâm ngũ phẩm như trắng xanh, lục, đỏ, vàng có ý nghĩa của vòng tương sinh khép kín biểu tượng cho may mắn như kim, thủy, mộc, hỏa, thổ. Về mặt hiếu đạo, mâm ngũ phẩm cúng bàn thờ tổ tiên biểu tượng cho tứ thân phụ mẫu bảo bọc cho gia đình gia chủ chính giữa ấm cúng đoàn viên. Về xướng danh theo tên gọi trái cây có thể nói lên ước vọng hạnh phúc thầm kín của gia chủ ví dụ như: Cầu, dừa, đủ, xài, thơm danh.

Mâm ngũ phẩm xướng danh này được thông dụng lưu truyền tại miền Nam trong nhiều giới, thế nhưng mấy ai hiểu hết ý nghĩa của mâm ngũ phẩm này để không trở thành nạn nhân theo lời cầu nguyện của chính mình?

Thật vậy, ước vọng “cầu vừa đủ xài thơm danh” là một ước vọng khó đạt thành. Thực tế, ít ai mong muốn ở trong hoàn cảnh này. Ý nghĩa mâm ngũ phẩm này nói lên tâm tư thầm kín của những kẽ sĩ tiết tháo ngày xưa, hay tại miền Nam trước đây, do tình hình chiến tranh hay kinh tế lạm phát, cuộc sống kinh tế có phần chật vật, nhưng cá nhân kẽ sĩ vẫn cố gắng gìn giữ danh tiết không bị vẫn đục bởi đồng tiền. Mâm ngũ phẩm của giới “an bần lạc đạo”.

Ngày nay, những kẽ có quá nhiều tham vọng vượt trên tài năng tự có, làm sao thỏa mãn ước nguyện “cầu đủ xài”, họ cần có bao nhiêu mới cho là đủ.  

Ðối với người làm kinh tế, sử dụng mâm ngũ phẩm này lại càng tai hại, vì một cơ sở kinh tế mà “cầu đủ xài” thì chỉ có từ chết tới chết mà thôi. Vì chủ nhân chỉ mong đủ xài, công nhân chắc là chết đói. Cơ sở lập ra là mong phát triển mỗi ngày chứ không mong “vừa đủ xài”.

Ðối với giới bình dân không chức quyền, chạy gạo từng bửa, lời khấn nguyện đầu năm “cầu vừa đủ xài” rất thích hợp, và an phận cho vị trí không may mắn của mình trong xã hội. Thế nhưng giới bình dân làm gì có danh tiếng để được “thơm” tho. Do vậy trái thơm trong trường hợp này tự nó đã đổi thay ý nghĩa là mắc mứu hay gai góc. Mâm ngũ phẩm trở thành: Ước nguyện “cầu dừa đủ xài” thật là một đoạn đường “gai góc” phải vượt qua. Nên thay đổi trái thơm bằng những trái sung, sẽ thích hợp hơn. Cầu dừa đủ xài sung sướng (hạnh phúc)

Hình số 4: Cầu dừa đủ xài sung sướng.

Những người Hoa ở miền Nam, làm kinh tế, hiếm khi chưng mâm ngũ phẩm “cầu, dừa đủ, xài, sung mãn”. Mâm ngũ phẩm thường được thay thế bằng 5 trái quýt. Trái quýt tiếng Hoa gọi là cách, kiết có ý nghĩa may mắn. Quýt lớn gọi là tài cách tức là đại kiết. Vì thế mâm ngũ quả này còn được gọi là “ngũ đại kiết”. Năm trái quýt biểu tượng cho năm điều may mắn theo lời khấn nguyện:

Ðại kiết về tiền tài
Ðại kiết về hạnh phúc gia đình, con cái
Ðại kiết về quan hệ xã hội
Ðại kiết về sức khỏe dồi dào, không bịnh hoạn, sống lâu.
Ðại kiết về công việc làm ăn suôn sẻ, không nạn tai

Hình minh họa số 5: “Ngũ đại kiết“ 

Một mâm ngũ phẩm thật là giản đơn nhưng lại trọn vẹn ước mơ trong cuộc đời.