Những ngày này cách đây 50 năm trước, lúc 0 giờ 30 phút khuya 20 rạng sáng 21.8.1963 tại Thủ Đô Sài Gòn và ngày 21.8.1963 trên toàn miền Nam Việt Nam, toàn bộ chùa chiền, tự viện Phật Giáo nhất loạt bị xâm nhập bởi lệnh TỔNG TẤN CÔNG CHÙA CHIỀN trong một kế hoạch mà sau này nhiều tài liệu ghi là CHIẾN DỊCH NƯỚC LŨ của nhà cầm quyền. Nhiều tài liệu, tài sản của Giáo Hội tại các chùa bị cướp đi hoặc đốt phá. Hầu hết Tăng Ni, Tín Đồ Phật Giáo từ Ủy Ban Liên Phái Bảo Vệ Phật Giáo đến các địa phương đã tham gia cuộc vận động cho tự do tín ngưỡng – công bằng xã hội của Phật Giáo bị bắt giam, kể cả Đức Hội Chủ Tổng Hội Phật Giáo Việt Nam. Và để ngăn chặn mọi phản ứng của đồng bào, nghiêm lệnh TỔNG GIỚI NGHIÊM TRÊN TOÀN LÃNH THỔ được Chính Phủ khẩn cấp ban bố ngay trong ngày 21.8.1963. THIẾT QUÂN LUẬT được áp dụng toàn quốc.

Nhưng trước khi ngược dòng lịch sử trở về những diễn biến của vụ "Tổng Tấn Công Chùa Chiền", chúng ta hãy điểm lại những sự kiện nổi bật – những phản ứng không còn riêng của Tăng, Tín Đồ Phật Giáo – kể từ sau 4 ngọn lửa thiêng bùng lên noi gương Bồ Tát Thích Quảng Đức, tự thiêu trong tháng 8.1963 để cứu nguy cho Phật Giáo (Đại Đức Nguyên Hương tại Phan Thiết, Ni Cô Diệu Quang tại Nha Trang, Thượng Tọa Tiêu Diêu và Đại Đức Thanh Tuệ tại Huế).

Các giới chức Viện Đại Học Huế trong đó có ông Lê Khắc Quyến (Khoa Trưởng Y Khoa), Bùi Tường Luân (Khoa Trưởng Luật Khoa), Tôn Thất Hạnh (Khoa Trưởng Khoa Học), Nguyễn Văn Tường (Giám Đốc Học Vụ Đại Học Sư Phạm), Lê Tuyên (Giám Đốc Học Vụ Văn Khoa) và 30 nhân viên giảng huấn của trường đại học này ra thông cáo từ chức. Đồng thời toàn thể giảng viên Viện Hán Học Huế cũng ra tuyên cáo phản đối chính quyền và tuyên bố từ bỏ chức vụ.

Các giới đều đã có mặt trong cuộc tranh đấu. Sự bất hợp tác trở nên toàn diện tại Huế, phong trào bất hợp tác bắt đầu chuyển sang Sài Gòn và các tỉnh.

Tại Huế, mọi guồng máy xã hội đều tê liệt. Ngoài lực lượng cảnh sát, lực lượng đặc biệt, công an và mật vụ, không còn ai theo lệnh chính quyền nữa. Chính quyền lâm vào một tình thế nguy ngập đến nỗi phải chuyên chở từ Sài Gòn ra Huế trước ngày 16.8.1963 nhiều đơn vị cảnh sát chiến đấu và lực lượng đặc biệt. Trên đường ban ngày vắng ngắt đến ghê sợ, còn ban đêm thì hầu như không còn một ai đi lại.

Tại Sài Gòn ngày 16.8.1963, Ủy Ban Liên Phái gửi một bức điện tín cấp báo cho ông Tổng Thư Ký Liên Hiệp Quốc và cho các tổ chức Phật Giáo bạn như Thái Lan, Nhật Bản, Đại Hàn, Tân Gia Ba, Tích Lan, Miến Điện, Đài Loan và Ấn Độ nói lên tình trạng bi thiết của Phật Giáo Việt Nam và kêu gọi cấp cứu: “Chúng tôi gởi đến Thế Giới Tự Do, các tổ chức Phật Giáo ngoại quốc lời kêu cứu thiết tha này và thành thật tri ân mọi sự can thiệp nhân danh nhân quyền để chấm dứt một sự ngược đãi đã trở thành dã man”.

Trong khi đó quân đội Việt Nam Cộng Hòa được lệnh cắm trại 100%. Đường phố đầy cảnh sát võ trang. Dây thép gai từng đống lớn chất trên vỉa hè xung quanh các chùa.

Ngày 17.8.1963, lệnh tập họp để cầu siêu cho tất cả những Tăng Ni đã thiêu thân vì bảo vệ Phật Giáo được Ủy Ban Liên Phái truyền ra. Trên 30.000 người đã đến chùa Xá Lợi vào sáng ngày 18.8.1963. Sau bài diễn văn đã tuyên đọc, Đoàn Viên Sinh Viên Phật Tử Sài Gòn kêu gọi quần chúng tham dự một cuộc tuyệt thực tại chỗ. Khoảng 10.000 người hưởng ứng ngồi xuống. Chủ lực của cuộc tuyệt thực này là thanh niên thuộc các đoàn thể Sinh Viên Phật Tử, Học Sinh Phật Tử, Gia Đình Phật Tử và Đoàn Thanh Niên Bảo Vệ Phật Giáo. Rất nhiều đồng bào không tuyệt thực cũng ở lại yểm trợ.

Suốt ngày hôm ấy, quần chúng thủ đô thay nhau, hết lớp này đến lớp khác, kéo đến chùa để ủng hộ cho cuộc tuyệt thực. Cảnh sát chiến đấu túc trực quanh vùng để đề phòng cuộc tuyệt thực biến thành cuộc biểu tình diễn hành. Thầy Thích Giác Đức lại lên máy vi âm để đàm đạo với đại chúng. Dùng những lý luận sắc bén, thầy diễn bày tính cách phi nhân của nhà cầm quyền. Thầy lên án gắt gao bà Ngô Đình Nhu về những lời nhục mạ Phật Giáo. Quần chúng hoan hô từng chặp. Thầy lên diễn đàn nhiều lần trong một ngày và giữ cho cuộc tuyệt thực luôn luôn sinh động.

Từ ngã tư các đường Bà Huyện Thanh Quan và Ngô Thời Nhiệm đến đường Phan Thanh Giản, đồng bào đứng ngồi chật ních. Khí thế đấu tranh của quần chúng càng lúc càng mãnh liệt.

Chính quyền ông Ngô Đình Diệm cũng không lùi bước. Ngày 21.8.1963 nhà cầm quyền đánh một đòn ác liệt cuối cùng: Tất cả các ngôi chùa làm căn cứ cho cuộc tranh đấu của Phật Giáo trên toàn quốc đều bị tấn công đồng loạt và tất cả các vị lãnh đạo của cuộc tranh đấu, Tăng Ni cũng như Cư Sĩ, thảy đều bị tống vào ngục tối.

Ủy Ban Liên Phái Bảo Vệ Phật Giáo tại chùa Xá Lợi được mật báo về cuộc đánh úp này vào lúc 5 giờ chiều ngày 20.8.1963. Một buổi họp thu hẹp của Ủy Ban Liên Phái được tổ chức ngay sau đó để bàn định kế hoạch đối phó với cuộc tấn công này mà các vị lãnh đạo Phật Giáo cho là lá bài chót của nhà đương cục.

Sau buổi lễ Phật vào 20 giờ 30 tối, các Phật Tử đến hành lễ tại chùa Xá Lợi được yêu cầu ra về trước 9 giờ thay vì ra về trước 11 giờ như thường nhật. Vào khoảng 10 giờ đêm thì cảnh chùa đã trở lại yên tĩnh. Tam quan chùa và các cửa hông được đóng lại kỹ lưỡng. Đèn ngoài sân chùa để sáng chứ không tắt như mọi hôm. Các Tiểu Ban của Ủy Ban Liên Phái vẫn im lặng làm việc. Một số thanh niên Tăng ngồi canh gác sau các cổng chùa. Vào lúc 0 giờ 15 phút, Ủy Ban Liên Phái nhận được một tin nữa bằng điện thoại do một người không xưng danh tin cho biết chùa Xá Lợi sắp bị tấn công và các vị lãnh đạo Phật Giáo sẽ bị bắt cóc. Tất cả Tăng Ni trong chùa đều im lặng niệm Phật để chờ đợi…

Đúng 0 giờ 30 phút, một hồi còi ré lên phía ngoài và xe cảnh sát đổ đến vây quanh chùa. Khoảng 200 người của Lực Lượng Đặc Biệt ào tới tấn công chùa. Dây điện thoại và dây điện bị cắt đứt. Các vị lãnh đạo cao cấp của Phật Giáo lúc này đã rút lên chánh điện, được bao bọc bởi chư Tăng Ni. Một số thanh niên Tăng trấn ở cầu thang để ngăn không cho bọn người hung dữ tiến lên xâm phạm vào các bậc trưởng thượng của họ. Những cuộc đập phá đã bắt đầu. Bàn thờ Bồ Tát Quảng Đức bị lật đổ, các cánh cửa và hương đài bị đập phá. Một số chư Tăng đánh trống và dộng chuông để báo nguy cho dân cư trong khu phố. Nhiều vị khác gõ vào bất cứ thứ gì có thể tạo nên âm thanh để góp phần báo động.

Sau khi phá phách bên dưới xong xuôi, những người tấn công bắt đầu leo lên thượng điện. Tại đây, thanh niên Tăng đã chất ghế và bàn đầy cầu thang khiến họ không tiến lên ngay được. Những người tấn công tung lựu đạn cay lên. Bị khói cay, các Tăng Ni ho sặc sụa, nước mắt nước mũi chảy ròng ròng. Họ dùng khăn ướt bịt mặt lại và tiếp tục liệng thêm bàn ghế xuống để chặn đường cầu thang. Thanh niên Tăng cầm cự được khoảng gần một giờ rưỡi thì kiệt lực. Nhiều vị ngã ra bất tỉnh. Lựu đạn cay ném lên chánh điện nhiều quá khiến không còn không khí để thở. Áo quần họ cháy sém. Những người tấn công đã lên tới chánh điện, dùng súng và lưỡi lê dồn tất cả Tăng Ni vào một góc. Họ còng tay từng người rồi dẫn ra trước sân thượng điện. Những ai kháng cự đều bị đánh đập không nương tay. Những người mệt mỏi không đi nhanh đều bị họ tống báng súng vào lưng. Nhiều Tăng Ni mặt mày bị dập, máu tuôn ướt áo.

Trong khi đó, một số trong những người tấn công đi lùng soát các phòng ốc khác trong chùa. Họ phá cửa một căn phòng khóa kín trên Tăng xá và tìm thấy gần 10 vị tu sĩ đang tĩnh tọa. Đại Lão Hòa Thượng Thích Tịnh Khiết có mặt trong số người này. Ngài bị những người tấn công xô ngã sấp và bị một vết thương nơi mắt trái.

Trong lúc cuộc đàn áp đang diễn ra trên thượng điện, một số Tăng sĩ ở bên dưới tìm cách leo lên bức tường sau chùa Xá Lợi để thoát ra bên ngoài. 4 vị trong số đó bị bắn rơi lại dưới chân tường. Hai vị trèo thoát được sang địa phận của cơ quan USOM của Hoa Kỳ và xin tỵ nạn ở đây.

Ngót 250 Tăng Ni bị bắt. Những người tấn công được lệnh áp giải các thầy Tịnh Khiết, Tâm Châu, Thiện Minh, Quảng Độ, Giác Đức và các vị quan trọng khác trong Ủy Ban Liên Phái đi trước. Các vị Tăng Ni khác lần lượt bị áp giải ra xe. 5 chiếc xe cam-nhông lớn chất đầy các vị Tăng Ni, người thì bị thương, người còn bất tỉnh, rời chùa Xá Lợi. Cuộc tấn công chùa chấm dứt vào lúc 2 giờ 15 phút sáng ngày 21.8.1963.

Chùa Xá Lợi bị phá tan hoang. Tượng Phật Thích Ca tại chánh điện cũng bị xâm phạm. Những người tấn công đã móc mắt tượng Phật để chiếm lấy hai hạt kim cương trong hai mắt tượng.

Trong khi chùa Xá Lợi ở Sài Gòn bị tấn công thì trong toàn lãnh thổ Việt Nam các chùa lớn làm căn cứ cho cuộc tranh đấu của Phật giáo cũng đều bị tấn công nhất loạt. Cuộc tấn công chùa Từ Đàm ở Huế gặp sức kháng cự của khoảng 5.000 Phật Tử trong chùa, đã phải kéo dài từ 1 giờ khuya tới 8 giờ sáng. Lực lượng tấn công là 2.500 người, tất cả đều thuộc Lực Lượng Đặc Biệt. Các chùa Diệu Đế, Linh Quang, Ấn Quang, Giác Minh, Từ Quang, Báo Quốc và các chùa Hội quán các Tỉnh Hội Phật Giáo trong khắp lãnh thổ đều bị đánh úp cùng một ngày một giờ. Khắp nơi, Tăng Sĩ và Phật Tử đều bị đánh đập và bắt trói trước khi dẫn đi. Số lượng những vị Tăng Sĩ và Cư Sĩ toàn quốc bị bắt nhốt đêm đó, theo tài liệu của chính quyền là 1.400 vị, nhưng có thể cao hơn nhiều. Tài liệu mật của Ngũ Giác Đài về cuộc chiến tại Việt Nam cũng nói đến 1.400 vị bị bắt trong đêm đó.

Theo sách Công Cuộc Tranh Đấu Của Phật Giáo Việt Nam của Đuốc Tuệ, ngoài số Tăng Ni và Cư Sĩ lãnh đạo cuộc tranh đấu bị bắt vào đêm 20.8.1963, chính quyền đã cho người đi bắt thêm khoảng 2.000 người khác tại tư gia của họ trong đêm đó và những ngày kế tiếp. Bác sĩ Lê Khắc Quyến, Khoa Trưởng Y Khoa Huế và thi sĩ Vũ Hoàng Chương tác giả bài thơ "Lửa Từ Bi" cũng bị bắt giam trong dịp này. Trong số những người bị bắt sau này, có nhiều giáo sư, luật sư và sinh viên, đoàn viên Gia Đình Phật Tử, nhất là ở Sài Gòn và Huế. Tất cả các nhân viên của Ban Chấp Hành Đoàn Sinh Viên Phật Tử Sài Gòn và Huế, các Ban viên Ban Hướng Dẫn Gia Đình Phật Tủ các tỉnh thành trên toàn quốc cũng đều bị bắt tại chùa hoặc tư gia của họ.

Sáng tinh sương ngày 21.8.1963 trên toàn lãnh thổ Việt Nam Công Hòa, sắc lệnh "Thiết Quân Luật" đã được dán đầy trong các thành phố. Xe phóng thanh của chính quyền chạy khắp phố phường và thôn xã để loan tin “chính phủ đã diệt xong bọn phản động”. Truyền đơn và hiệu triệu của chính quyền bay đầy đường.

Các chùa chiền trong toàn quốc hoang tàn và vắng lạnh đến não nùng. Một sự im lặng nặng nề và tang tóc bao trùm lên đời sống của toàn dân chúng. Tất cả các vị lãnh đạo Phật Giáo đều đã bị bắt. Sóng gió do phong trào Phật Giáo hình như không còn nữa. Nhưng sóng gió bắt đầu nổi dậy trong lòng mọi người. Những đợt sóng ngầm vĩ đại trong lòng đại dương không còn ai ngăn chặn và cũng không có cách nào ngăn chặn được nữa…

Đêm 20.8.1963 chính quyền của Tổng Thống Ngô Đình Diệm đã chọn cho chính mình một tuyệt lộ.

— — — oOo — — —

Kỷ niệm 50 năm Pháp Nạn Phật Giáo Việt Nam 1963-2013 – Đả tự & trình bày theo di cảo của Cố Hòa Thượng Thích Đức Nhuận: CUỘC VẬN ĐỘNG CỦA PHẬT GIÁO VIỆT NAM NĂM 1963 và tài liệu VIỆT NAM PHẬT GIÁO SỬ LUẬN của tác giả Nguyễn Lang.

Quang Mai