Quách Thị Trang (1948- 1963), pháp danh Diệu Nghiêm, là một Nữ Sinh Trung Học, Đoàn Sinh Gia Đình Phật Tử, đã tham gia cuộc biểu tình của sinh viên, học sinh và đồng bào Phật Tử để phản đối chính sách bất bình đẳng tôn giáo của Tổng Thống Ngô Đình Diệm và bị bắn chết ngày 25 tháng 8 năm 1963 trước bùng binh Chợ Bến Thành – Sài Gòn.

Trang sinh ngày 4 tháng 1 năm 1948 tại làng Cổ Khúc, huyện Tiên Hưng (nay là huyện Đông Hưng), tỉnh Thái Bình; thân phụ là ông Quách Văn Bội, thân mẫu là bà Hà Thị Vân, và Trang là con thứ tư trong một gia đình có 6 người con gồm 4 trai, 2 gái.

Năm 1954, trong cuộc di cư vào Nam, 6 anh em chị cùng mẹ vào ở vùng Chí Hòa (Sài Gòn), còn cha thì bị kẹt lại và chỉ khoảng 3 tháng sau thì được tin ông đã lìa đời trên đất Bắc.

Gặp gia cảnh khó, nhưng nhờ mẹ siêng mua bán, anh chị em chị đều được tiếp tục việc học. Phần Trang được vào học Trường Tư Thục Trường Sơn, đồng thời sinh hoạt trong Gia Đình Phật Tử Minh Tâm.

Năm 1963, Trang rất tích cực tham gia các phong trào vận động của Phật Giáo với nhà cầm quyền lúc bấy giờ đòi hỏi tự do tín ngưỡng, bình đẳng tôn giáo, công bằng xã hội.

Rồi vào ngày 25 tháng 8 năm 1963, Quách Thị Trang đã có mặt trong số hơn 5.000 sinh viên, học sinh biểu tình tại Công Trường Diên Hồng, trước cổng chính chợ Bến Thành – Sài Gòn. Cuộc biểu tình này diễn ra ngay trong giai đoạn “Thiết Quân Luật” của chính quyền.

Rất đông đảo cảnh sát đã dàn quân ngăn chặn và dùng loa ra lệnh đoàn biểu tình giải tán. Nhưng bất chấp những lời đe dọa, tốp nữ sinh đi đầu vẫn mạnh dạn tiến tới. Đến lúc này, được lệnh cấp trên, cảnh sát nổ súng thẳng vào đoàn biểu tình khiến nhiều người bị thương và có người chết. Quách Thị Trang là người đi đầu cầm biểu ngữ, đã gục ngã ngay loạt đạn đầu. Khi ấy Trang chỉ vừa mới 15 tuổi.

Sau khi bị bắn chết, cảnh sát đã đem thi hài Trang về chôn trong nghĩa trang Tổng Tham Mưu để giấu nhẹm cái chết này. Tuy nhiên, danh tánh của Trang đã được xác nhận, Sinh Viên, Học Sinh, Phật Tử và đông đảo đồng bào các giới Sài Gòn đã tổ chức một đám tang rất lớn cho Trang nhằm phản đối hành động đàn áp bằng bạo lực võ trang của nhà đương cục gây ra cái chết cho Trang.

Bìa nhạc Em Là Vì Sao Sáng của Nguyễn Hiền

Hôm sau, ngày 26 tháng 8 năm 1963, Hội Thanh Niên Thế Giới, trụ sở tại Brussel – Bỉ, đã gởi điện văn phản đối chính phủ Ngô Ðình Diệm đã kỳ thị tôn giáo và tước bỏ quyền tự do dân chủ của thanh niên, sinh viên học sinh Việt Nam với nội dung:

Kính gởi Tổng Thống Việt Nam Cộng Hòa tại Sài Gòn

Hội Thanh Niên Thế Giới phản đối sự kỳ thị đáng ghét đối với đồng bào Phật Giáo của ông và việc đóng cửa các trường đại học cùng đàn áp hung bạo đối với thanh niên, sinh viên cũng như bắt bớ và gây tang tóc cho bao người.

Chúng tôi đòi hỏi ông phải trả lại quyền lợi cho mọi người công dân và tôn trọng tự do dân chủ.

HỘI THANH NIÊN THẾ GIỚI

— oOo —

Dư âm Quách Thị Trang:

Ngay sau cuộc đảo chính 1.11.1963 tại Nam Việt Nam lật đổ Tổng Thống Ngô Đình Diệm, đồng bào Sài Gòn – Chợ Lớn – Gia Định bắt đầu gọi nơi Trang bị thảm sát là "Bùng Binh Quách Thị Trang" để tôn vinh Trang thay cho tên gọi chính thức là "Công Trường Diên Hồng".

Đầu tháng 8 năm 1964, để tưởng nhớ Quách Thị Trang, Hội Sinh Viên Học Sinh thành lập Ban Vận Động kiến thiết tượng Quách Thị Trang do sinh viên Vũ Quang Hùng làm trưởng ban, đã tổ chức quyên góp để tạc tượng Trang. Ngày 25.8.1964, một năm Trang mất, nhân cuộc biểu tình phản đối Trung Tướng Nguyễn Khánh, tượng Trang được dựng ngay ở gần nơi Trang bị giết, tức ngay tại bùng binh, kế bên tượng đài danh tướng Trần Nguyên Hãn, trước cửa chính chợ Bến Thành, Thủ Đô Sài Gòn.

Cũng trong năm 1964, Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất đã đặt tên Trang cho một cô nhi viện lớn, nuôi hơn 7.000 trẻ em mồ côi tọa lạc phía sau Việt Nam Quốc Tự là Cô Nhi Viện Quách Thị Trang.

Năm 1965, được sự đồng ý của chính phủ tướng Nguyễn Cao Kỳ, Thượng Tọa Thích Mãn Giác đã cho đặt một tấm bảng đồng ghi dòng chữ "LIỆT NỮ QUÁCH THỊ TRANG" tại bệ tượng.

Năm 1966, phần mộ của chị được gia đình và một số Phật Tử cải táng, đưa về an trí tại chùa Phổ Quang, Sài Gòn cho đến nay.

Sau năm 1975, chính phủ CHXHCN Việt Nam phong Quách Thị Trang là liệt sĩ và nơi Trang gục ngã được đặt tên là quảng trường Quách Thị Trang.

Phần mộ Quách Thị Trang.

Bia mộ Quách Thị Trang.

Một bài báo của Sinh Viên – Học Sinh lưu niệm bên mộ Quách Thị Trang.

Chùa Phổ Quang tại Sài Gòn, nơi đang an táng di thể Quách Thị Trang.