Thưa Anh Chị Em Áo Lam,

Chúng ta thường dùng câu “chính mắt tôi thấy” để nói lên rằng đó là một sự thật không thể chối cãi, thế nhưng đôi khi “thấy vậy mà không phải vậy”; vì cái thấy của chúng ta bị rất nhiều hạn chế bởi khoảng cách, bởi không gian, và nhất là bởi cách suy diễn lệch lạc. Điều này không chỉ phàm phu chúng ta mới bị mà cả thánh nhân đôi khi cũng bị sai lầm đó, thưa các bạn. Xin mời Anh Chị Em chúng ta cùng nghe câu chuyện về đức Khổng Tử và Nhan Hồi, một trong những người đệ tử xuất sắc của Ông.

Một lần nọ, đức Khổng Tử đưa đệ tử đi hành đạo phương xa. Trong đó có Nhan Hồi và Tử Lộ là hai học trò yêu của Ông. Vì chiến tranh liên miên, dân tình loạn lạc, dân chúng phiêu bạt điêu linh, lầm than đói khổ … Thầy trò Khổng Tử cũng lâm vào cảnh rau cháo cầm hơi và cũng có nhiều ngày phải nhịn đói, nhịn khát. Tuy vậy, không một ai kêu than, thoái chí; tất cả đều quyết tâm theo thầy đến cùng. May mắn thay, có một nhà giàu từ lâu đã nghe danh đức Khổng Tử, nên đem biếu thầy trò một ít gạo … Khổng Tử liền phân công Tử Lộ dẫn nhóm đệ tử vào rừng kiếm rau, còn Nhan Hồi thì ở nhà lo việc nấu cơm.

Sau khi Tử Lộ dẫn các môn sinh vào rừng kiếm rau, Khổng Tử nằm đọc sách ở nhà trên, đối diện với nhà bếp, nơi Nhan Hồi nấu cơm, cách nhau một cái sân nhỏ. Đang đọc sách bỗng nghe một tiếng "cộp" từ nhà bếp vọng lên, Khổng Tử ngừng đọc, đưa mắt nhìn xuống … thấy Nhan Hồi từ từ mở vung, lấy đũa xới cơm cho vào tay và nắm lại từng nắm nhỏ … Xong, Nhan Hồi đậy vung lại, nhìn chung quanh … rồi từ từ đưa cơm lên miệng … Hành động của Nhan Hồi không lọt qua đôi mắt của vị thầy tôn kính. Khổng Tử thở dài … ngửa mặt lên trời mà than rằng: “Chao ôi! Học trò cưng nhất của ta mà lại đi ăn vụng như thế này ư? Chao ôi! Bao nhiêu kỳ vọng ta đặt vào nó thế là tan thành mây khói!”

Khi Tử Lộ cùng các môn sinh khác mang rau về … Nhan Hồi lại luộc rau … Khổng Tử vẫn nằm im đau khổ … Một lát sau rau chín. Nhan Hồi và Tử Lộ dọn cơm lên nhà trên; tất cả các môn sinh chắp tay mời Khổng Tử xơi cơm. Khổng Tử ngồi dậy, nói: “Này các con! Chúng ta đi xa mấy vạn dặm đường thầy rất mừng vì trong hoàn cảnh loạn lạc, dãi nắng dầm mưa, đói khổ như thế này mà các con vẫn giữ được tấm lòng trong sạch, các con vẫn yêu thương đùm bọc nhau, vẫn một dạ theo thầy, trải qua bao nhiêu chặng đường đói cơm, khát nước … Hôm nay, may mắn làm sao thầy trò ta lại có được bữa cơm đầu tiên trên đất lạ làm thầy chạnh lòng nhớ đến quê hương. Thầy nhớ đến cha mẹ thầy … cho nên thầy muốn xới một bát cơm để cúng cha mẹ thầy, các con nghĩ có nên chăng?”

Trừ Nhan Hồi đứng im, còn các môn sinh đều chắp tay thưa: “Dạ thưa thầy, nên ạ!”

Khổng Tử lại nói: “Nhưng không biết nồi cơm này có sạch hay không?”

Tất cả học trò không hiểu Khổng Tử muốn nói gì nên ngơ ngác nhìn nhau. Lúc bấy giờ Nhan Hồi liền chắp tay thưa: “Dạ thưa thầy, nồi cơm này không được sạch.”

Khổng Tử hỏi: “Tại sao?”

Nhan Hồi thưa: “Khi cơm chín con mở vung ra xem thử cơm đã chín đều chưa, chẳng may một cơn gió tràn vào, bồ hóng và bụi trên nhà rơi xuống làm bẩn cả nồi cơm. Con đã nhanh tay đậy vung lại nhưng không kịp. Sau đó con liền xới lớp cơm bẩn ra, định vứt đi … nhưng lại nghĩ: cơm thì ít, anh em lại đông, nếu vứt bỏ lớp cơm bẩn này thì đã làm mất một phần ăn, anh em phải ăn ít lại. Vì thế cho nên con đã mạn phép thầy và tất cả anh em, ăn trước phần cơm bẩn ấy, còn phần cơm sạch để dâng thầy và tất cả anh em.

Nghe Nhan Hồi nói xong, Khổng Tử ngửa mặt lên trời mà than rằng: “Chao ôi! Thế ra trên đời này có những việc chính mắt mình trông thấy rành rành mà vẫn không hiểu được đúng sự thật! Chao ôi! Suýt nữa là Khổng Tử này trở thành kẻ hồ đồ!”

Thưa Anh Chị Em,

Vì vậy nếu không muốn trở thành “hồ đồ” chúng ta không nên vội vàng kết luận về tư cách đạo đức của một người bạn, người học trò, người thầy của mình v.v.. _ thậm chí với cả những người không quen biết _ khi chỉ dựa vào những cái “chính mắt mình thấy” mà phải suy gẫm lại, nếu cần phải hỏi lại, xem xét lại v.v.. để khỏi ân hận về sau.

Thân kính chúc Anh Chị Em luôn tỉnh thức để được an lạc và làm cho người chung quanh cũng được an lạc.

Trân trọng,
Nhóm Áo Lam